Κατεβάστε το Κείμενο σε αρχείο pdf
Παιδεία και Τεχνητή Νοημοσύνη
Πίνακας περιεχομένων
Σημαντικές παράμετροι: οριοθετήσεις, οφέλη, επιφυλάξεις
Τεχνητή νοημοσύνη στο χώρο της εκπαίδευσης
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ
Παρασκευόπουλος Νίκος, Ομότιμος Καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης
ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
- Βεντούρας Ερρίκος, Καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Βιοϊατρικής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
- Γαβρόγλου Κώστας, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην Υπουργός Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων
- Γεωργαντάς Ηλίας, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Μπόγρης Αντώνης, Καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Πληροφορικής και Υπολογιστών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
- Ρεθυμιωτάκη Ελένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νομικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Παιδεία και τεχνητή νοημοσύνη
Το ευρύτερο πλαίσιο
Κατά την περίοδο της πανδημίας, κλεισμένοι στα σπίτια μας, αντιληφθήκαμε ότι η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία μπήκαν στη ζωή μας όχι ως παροδικές ασχολίες, ούτε ως εργαλεία ειδικών για ειδικούς, αλλά ως γενικεύσιμες πρακτικές που «ήλθαν για να μείνουν». Αποτέλεσε για σχεδόν όλους τους σχετιζόμενους με την εκπαιδευτική διαδικασία (εκπαιδευτικούς, εκπαιδευόμενους, το οικογενειακό τους περιβάλλον) ένα φαινόμενο βίαιης προσαρμογής σε μια, φαινομενική τουλάχιστον, αναγκαιότητα. Μέσα σ’ ένα μικρό χρονικό διάστημα γίναμε μέρος ενός ψηφιακού περιβάλλοντος το οποίο εποίκησε την καθημερινότητά μας, επεμβαίνοντας στις πρακτικές που μας συνέδεαν με την εργασιακή αλλά και την προσωπική καθημερινότητα. Αυτή η «βουτιά» στην τεχνολογία έγινε σε ένα πρώτο επίπεδο χρήσης «απλών» τεχνολογικά εργαλείων, με ήδη όμως βαθιά ανατρεπτικές ιδιότητες, μεταξύ άλλων και στην ιδιωτικότητα της οικίας και στον χρόνο εργασίας. Η εμπειρία αυτή δίνει την αφορμή να σκεφτούμε γενικότερους τεχνολογικούς νεωτερισμούς που σχετίζονται και με την εκπαίδευση, αλλά όχι μόνο με αυτή. Θα μπορούσαμε να θέσουμε αυτό τον ορίζοντα ως τη «μεγάλη εικόνα» και σε αυτή την μεγάλη εικόνα σημαίνουσα θέση φαίνεται να καταλαμβάνει η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), προεικάσματα της οποίας μας έρχονται από το παρελθόν, όταν ο «ηλεκτρονικός εγκέφαλος» και διάφορα περίεργα ρομπότ[1] κινούνταν ακόμη στο επίπεδο της επιστημονικής φαντασίας.
Το θέμα μας δεν είναι να αναφέρουμε τεχνικά ζητήματα ή να περιγράψουμε αναλυτικά εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Η σημαντικότερη ίσως συμβολή της θεματικής της ΤΝ στο πλαίσιο των επεξεργασιών του Δικτύου —της οποίας το παρόν κείμενο αποτελεί μία πρώτη συμβολή ως βάση για περαιτέρω επεξεργασίες— θα είναι να βοηθήσει ώστε η Αριστερά να έχει την πρωτοβουλία στο πώς θα τεθεί στη δημόσια συζήτηση το θέμα της ΤΝ. Δηλαδή να θέσει τους όρους και τις παραμέτρους της συζήτησης αυτής, λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση και τη σχέση της ΤΝ, μεταξύ άλλων, με το πεδίο της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των ταξικών συγκρούσεων και μετατοπίσεων. Επίπεδα φιλοσοφικά, γνωσιοθεωρητικά και επιστημολογικά θα βοηθήσουν στην αποσαφήνιση του πεδίου και της σχετικότητάς του.
Όπως γίνεται συνήθως στα εισαγωγικά κείμενα, θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για την προϊστορία του θέματος: Για την επιστημονική φαντασία του Ισαάκ Ασίμωφ που έγραψε «για τα ρομπότ που έρχονται», για τον Άρθουρ Κλαρκ και τον HAL 9000, τον υπερ-υπολογιστή που αυτονομήθηκε από το πλήρωμα του διαστημόπλοιου Discovery One στην ταινία του Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», για τη μεγάλη στιγμή της μηχανικής αναγνώρισης της φωνής, για τη μηχανή Alpha go που νίκησε τον Κορεάτη παίκτη στο δυσκολότερο κι από το σκάκι παιχνίδι γκο, για τον συνδυασμό της συγκεκριμένης εξέλιξης με τα εταιρικά συμφέροντα της καπιταλιστικής ελίτ κλπ. Ωστόσο για την οικοομία της συζήτησης θα αναφερθούμε περισσότερο στο παρόν και στο ορατό μέλλον.
Το κείμενο δεν επικεντρώνεται τόσο στα ζητήματα της τηλεκπαίδευσης, αλλά προτείνει ένα ευρύτερο επεξηγηματικό πλαίσιο που καλύπτει κι αυτά. Το θέμα της τηλεργασίας θα μας απασχολήσει ως γενικότερο και θα απασχολεί για πολύ. Η τηλεργασία ολοφάνερα θα αλλάξει ριζικά τις συνθήκες αλλά και τον χαρακτήρα αυτής καθεαυτής της εργασίας, και στην εκπαίδευση αυτό θα έχει σοβαρές και μάλλον ανατρεπτικές επιπτώσεις. Το γεγονός και μόνο ότι οι νέες ψηφιακές τεχνικές διαμοιρασμού της γνώσης θα αποτελέσουν αυτονομημένες «δεξιότητες» ανεξαρτήτως των περιεχομένων που φιλοξένησαν είναι από μόνο του πηγή προβληματισμών. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να έχουμε διαρκώς στο νου την ιστορικότητα των μορφών εκπαίδευσης και των μεθόδων διδασκαλίας, δηλαδή να γνωρίζουμε π.χ. ότι και το σημερινό σύστημα της «ελεύθερης διάλεξης» στο αμφιθέατρο δεν υπήρχε πριν τον 19ο αιώνα, όταν επικρατούσε η μετωπική και μονόδρομη γνώση που περιείχε το διδασκόμενο επιστημονικό σύγγραμμα.
Η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα
Στο παρόν λοιπόν: η τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται πως θα έχει καθολικές επιπτώσεις κατά την επόμενη μέρα στην κοινωνία γενικά, στην επιστήμη, στην οικονομία, στις εργασιακές σχέσεις, στην εκπαίδευση και στην έρευνα, στην υγεία, θα επηρεάσει τη βιολογία και την παγκόσμια ιστορία, με εφαρμογές (δειγματοληπτικά) στη ρομποτική, σε αυτόματους πιλότους και έξυπνα συστήματα επεξεργασίας δεδομένων σε μεταφορικά μέσα και αγροτικά μηχανήματα, σε συσκευές, στην ενέργεια, στον χρηματοπιστωτικό τομέα,[2] ψηφιακή όραση/μάθηση/φωτογραφία κλπ. και σε ειδικά συστήματα που θα μπορούν να καλύπτουν τις ανάγκες της οικονομίας, της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, της υγείας, της δικαιοσύνης, της πολιτικής (πλατφόρμες κομμάτων, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες ) κ.ά.. Και βεβαίως, με τραγικό τρόπο για την ανθρωπότητα, στον τρόπο διεξαγωγής των πολεμικών αναμετρήσεων.
Σχετιζόμενο άμεσα με την ΤΝ είναι σήμερα το ζήτημα της δημιουργίας και της διαχείρισης των «μεγάλων δεδομένων» (“big data”), δηλ. του εξαιρετικά μεγάλου όγκου πληροφοριών που παράγονται, αποθηκεύονται και γίνεται η επεξεργασία τους στον «ψηφιακό κόσμο». Είναι μία νέα «οντότητα» στην ιστορία, με περίπλοκες επιπτώσεις: Καταγραφή συμπεριφορών, αναγνωρίσεις ατόμων κλπ. γίνονταν και πριν, αλλά τώρα η ποσότητα (και η δυνατότητα αποτελεσματικής διαχείρισης) έχει οδηγήσει σε ποιοτική διαφορά —για να θυμηθούμε και τον Engels. Και στο πεδίο της ΤΝ και στο πεδίο της επεξεργασίας δεδομένων (αλληλεπικαλυπτόμενα πεδία τα δύο αυτά), η κυριαρχία των αλγορίθμων (μιας αλληλουχίας αναγνώσιμων από τα μαθηματικά και την πληροφορική συμβόλων, δεκτικών επεξεργασίας από υπολογιστή) αποκτά τεράστια σημασία. Καθώς τα δεδομένα αποτελούν τη διατροφική βάση της μαθησιακής βελτίωσης των μηχανών, την τροφή του ανόργανου κόσμου για να παραφράσουμε τον Μαρξ, είναι λογικό να μας προβληματίζουν οι συνέπειες που θα προκύψουν σε μακροσκοπικό επίπεδο καθώς η «δίαιτα» των μηχανών της ΤΝ θα εμπλουτίζεται όλο και περισσότερο με νέα, καλύτερα και πολυπληθέστερα δεδομένα που θα δημιουργούν ένα πλούσιο στρώμα «ιστορικής» μνήμης των μηχανών.
Εντωμεταξύ, το ενιαίο «διαδίκτυο των πάντων», που θα εποπτεύει, θα συλλέγει, θα αποθηκεύει, θα επεξεργάζεται και τελικά θα αξιοποιεί επιχειρησιακά κάθε πληροφορία, μας εισάγει στις δυνατότητες ενός πρωτόγνωρου συγκεντρωτισμού. Δεν έχει στηθεί ακόμη, αλλά αποτελεί νοητό και ορατό στόχο. Μια πρώτη εκδοχή υλοποιείται ήδη με το «διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», τη διασύνδεση δηλαδή εκατοντάδων εκατομμυρίων συσκευών με το διαδίκτυο, με καταγραφή των λειτουργιών τους, των εξ αποστάσεως έλεγχό τους κ.ά. Στον χώρο της νομικής επιστήμης, ενιαία κωδικοποίηση όλων των νόμων του κόσμου πχ είναι πρόγραμμα που φαίνεται να εξαρτάται μόνο από τη χρηματοδότησή του.
Ταυτόχρονα, δημιουργούνται συνθήκες εμφάνισης μιας ψηφιακής νεο-φεουδαρχίας, καθώς το ψηφιακό περιβάλλον της ανθρωπότητας βαθμηδόν μεταβιβάζεται σε επικυρίαρχους (overlords), οι οποίοι παραχωρούν στους ψηφιακούς δουλοπάροικους δικαιώματα στοιχειώδους διαβίωσης και δωρεάν χρήσης μέρους του ψηφιακών γαιών, σε αντάλλαγμα για την αξία που προσδίδει στο ψηφιακό κτήμα η παρουσία τους και η συμμετοχή τους στην αναπαραγωγή του[3].
Σημαντικές παράμετροι: οριοθετήσεις, οφέλη, επιφυλάξεις
Για τη συζήτηση του θέματος θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι εξής παράμετροι:
Α. Το θέμα από επιστημονική άποψη είναι τελείως συνθετικό και διακλαδικό. Προφανώς αφορά τις γενικές θεωρίες και επιστήμες (φιλοσοφία, γνωσιολογία και επιστημολογία), αλλά και άλλες ετερόκλητες: νευρολόγοι, φυσικοί, γιατροί, μαθηματικοί, ψυχολόγοι, βιολόγοι, πληροφορικοί, όλοι συμβάλλουν και κανείς δεν μπορεί να επικαλείται αφετηριακή ασχετοσύνη για να ξεφύγει από τη συζήτηση.
Β. Η οικονομική σημασία του θέματος είναι καθοριστική. Οι επενδύσεις των μεγάλων εταιριών του πεδίου (Google, Amazon, Facebook, Αpple, Microsoft, Nvidia) αυξάνονται εκθετικά με τάση για 300 δις δολλάρια έως το 2025[4], με ρυθμούς αντίστροφα ανάλογους αυτών με τους οποίους μειώνονται οι επενδύσεις στη βιομηχανία. Τα ποσά που διατίθενται από την ΕΕ για την ανάπτυξη τηλεργασίας, σχετικών καταρτίσεων κλπ, μέσω έκτακτων χορηγιών, όπως τώρα με τον κορονοϊό ή δοκιμασμένων προγραμμάτων (πχ Ηοrizon), είναι επίσης τεράστια.
Γ. Η παρακολούθηση των εξελίξεων μας οδηγεί στην προσπάθεια για θεμελιακές επιστημονικές ταξινομήσεις. Έχουν προταθεί δύο, ανάμεσα σε πολλές γνωστές. Η πρώτη είναι λειτουργική: Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σύστημα γνωστικό, υπηρετεί την απόκτηση και την επεξεργασία γνώσης, αλλά και βουλητικό, αφού οδηγεί σε σχηματισμό και λήψη αποφάσεων. Μπορεί δηλαδή να υποκαταστήσει και τις δύο βασικές κατηγορίες της ανθρώπινης νόησης και ευθύνης: γνώση και βούληση. Η δεύτερη αφορά τη σχέση της ψηφιακής με την εκτός αυτής πραγματικότητα και οικονομία. Αναφερόμαστε στη διάκριση αειφόρου και διασπαστικής ή διαλυτικής τεχνολογίας. Η πρώτη τροφοδοτεί, συμπληρώνει, σταθεροποιεί και ενισχύει σε βάθος χρόνου τις υπάρχουσες δομές, δραστηριότητες και υπηρεσίες. Η δεύτερη τις υποκαθιστά με ψηφιακές.
Είναι ευνόητα τα οφέλη αυτής της προόδου. Η ψηφιακή επανάσταση υποστηρίζει πχ την ιατρική κι έτσι βελτιώνεται η υγεία και σώζονται ζωές. Κτίρια, πόλεις και γέφυρες σχεδιάζονται με εκτίμηση όλων των αναγκαίων παραμέτρων, οι γνώσεις πολλαπλασιάζονται, γίνονται ευκολότερα προσιτές και ανατροφοδοτούν την έρευνα και την εκπαίδευση. Η δουλειά επιταχύνεται και γίνεται πιο αποτελεσματική, η επικοινωνία εγγίζει μακρινούς φίλους ή συνεργάτες, μηδενίζει αποστάσεις και χρόνους. Σημαντική είναι η δυνατότητα κάλυψης αναγκών σε έκτακτες περιστάσεις, όπως οι πανδημίες, ενώ επίσης πλέον άνθρωποι με κινητικές αδυναμίες μπορούν να μετέχουν με ίσους όρους στις δραστηριότητες.
Οι επιφυλάξεις για τη νέα μορφή νοημοσύνης συγκριτικά συζητούνται λιγότερο. Δεν προέρχονται μόνο από τεχνοφοβικούς, λουδίτες και λοιπούς οπισθοδρομικούς ή πεισματάρηδες ηλικιωμένους, αλλά και από ανθρώπους που αν και είναι τεχνολογικά ενημερωμένοι εκφράζουν έναν σκεπτικισμό. Παρακάτω κάποιες από αυτές.
– Η ασφάλεια των πληροφοριακών συστημάτων δε φαίνεται απόλυτη απέναντι σε μοναχικούς χάκερς και σε οργανωμένες, επίσημες ή ανεπίσημες, κυβερνοεπιθέσεις.
– Η (αν)ασφάλεια των συστημάτων πληροφορικής συνεπάγεται ανασφάλεια των προσωπικών δεδομένων, απλών ή ευαίσθητων, του πολίτη.
– Δεν έχουν ακόμη επαρκώς δημιουργηθεί κανόνες ηθικής και βιοηθικής, οι οποίοι να μπορούν να οριοθετήσουν τις συνέπειες της τεχνητής νοημοσύνης στις ανθρώπινες αξίες.
– Ο κίνδυνος του κοινωνικού αποκλεισμού των ψηφιακά αναλφάβητων από στοιχειώδη δικαιώματα και παροχές δεν είναι καθόλου αμελητέος, με βάση το πληθυσμιακό ποσοστό τους.
– Η τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται στον αλγόριθμο, η δημοκρατία ως πολιτικό σύστημα στην ψήφο. Τα δυο συστήματα είναι προφανώς ασύμβατα.
– Μια καινούρια κοινωνική στρωμάτωση είναι πιθανό να προκύψει, που θα διαχωρίζει αφενός τις υπερελίτ που ελέγχουν και διαχειρίζονται την τεχνητή νοημοσύνη, αφετέρου τα χειρωνακτικά της ανθρώπινα στηρίγματα (αχθοφόρους, διανομείς κλπ), που θα πελαγοδρομούν μεταξύ ανεργίας και εργασιακής εκμετάλλευσης.
– Τα ρομπότ δεν μπορεί να είναι απολύτως αλάθητα, ιδίως ενόψει της χαοτικής ποικιλίας και της ρευστότητας των πραγμάτων. Επίσης λάθη θα γεννά ο αναγκαστικός και προκαθορισμένος ποσοτικός αποκλεισμός δεδομένων. Τέλος, τα λάθη αυτά πιθανότατα να αποκλίνουν από τα λάθη που συνήθως κάνουν οι άνθρωποι με συνέπεια να μην λειτουργούν έγκαιρα οι μηχανισμοί διόρθωσης.
– Δεν μπορεί εξ αρχής να αποκλειστεί η πιθανότητα αυτονόμησης ενός δικτύου ΤΝ που θα μπορεί να ανασχεδιάσει τη δομή του και τους κανόνες λειτουργίας του ανεξάρτητα από τους ανθρώπους που το κατασκεύασαν, όπως προειδοποίησε ο Στήβεν Χόκινγκ προσθέτοντας ότι σε αντίθεση με την ΤΝ «το ανθρώπινο είδος περιορίζεται από την αργή βιολογική του εξέλιξη, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταγωνιστεί την ΤΝ η οποία θα έπαιρνε τη θέση του».[5] Αυτό μπορεί να ειδωθεί και σε συνάφεια με το «Natura non facit saltum[6]» που διατύπωσε εμφατικά ο Δαρβίνος στην «Καταγωγή των ειδών» (1859).
– Η οργανωμένη βία σε όλες της τις μορφές —πόλεμος, έγκλημα, τρομοκρατία— μπορεί να χρησιμοποιήσει την ΤΝ με τρόπους που θα της επιτρέψουν να πραγματοποιήσει ένα κβαντικό άλμα στην ικανότητά της να υπονομεύσει ή να υπαγορεύσει εκ νέου τους όρους της κοινωνικής ειρήνευσης.
– Η Δικαιοσύνη θα βρίσκεται σε αδυναμία να εντοπίζει ατομικά υπεύθυνους και ενόχους, χάνοντας έτσι και την προληπτική της λειτουργία απέναντι σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές.
– Η κατασκευή μεροληπτικών ή αλλιώς «πειραγμένων» αλγόριθμων δεν μπορεί να αποκλειστεί κοινωνικά.
– Γενικά, η αυθεντία του αλγορίθμου θα οδηγήσει σε αδυναμία εμπειρικής διάψευσης των ψευδών ειδήσεων που προκύπτουν από ψηφιακή επεξεργασία και αναπαραγωγή γνωμών, πχ σε διαδικτυακές εφημερίδες και κοινωνικά δίκτυα.
Ο τομέας της παιδείας είναι καίριος. Η απόκτηση της γνώσης προϋποθέτει ανοιχτό και ελεύθερο διάλογο. Η άμεση διαβούλευση των ανθρώπων δεν ισοδυναμεί με την ηλεκτρονική και εξ αποστάσεως. Ήδη υπάρχει εμπειρία που μαρτυρεί τους περιορισμούς της τελευταίας. Εξάλλου, η εξάρτηση της έρευνας και της επεξεργασίας από τους χρηματοδότες και τους διαχειριστές των προγραμμάτων αφήνει εκτός πεδίου ζωτικά θέματα οικολογίας, βασικής έρευνας και αδιάκριτης αλληλεγγύης, για τα οποία δεν υπάρχει αγοραίο κίνητρο
Τεχνητή νοημοσύνη στο χώρο της εκπαίδευσης
Στον χώρο της εκπαίδευσης η χρήση της ΤΝ δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο της ευρείας χρήσης, όμως η επιλογή της υιοθέτησής της από μεγάλες εταιρείες του χώρου και η έρευνα η οποία γίνεται, δίνουν τη βεβαιότητα ότι σύντομα (και ίσως πολύ νωρίτερα από ό,τι θα περιμέναμε) εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι θα δούνε εφαρμογές στην καθημερινή τους πρακτική. Πλησιέστερα στην υλοποίηση φαίνεται να είναι η αυτόματη παραγωγή υλικού εξετάσεων, όπου, παρέχοντας ένα «σώμα» βιβλίων, σημειώσεων, παρουσιάσεων και δίνοντας μερικές κατευθυντήριες «γραμμές», μπορεί να παραχθεί πλήθος ερωτήσεων/ασκήσεων για εξάσκηση/εξέταση. Ομοίως, συστήματα ελέγχου των εργασιών που παράγουν οι εκπαιδευόμενοι. Πέραν από συστήματα ανίχνευσης λογοκλοπής, τα οποία στηρίζονται εν μέρει και σε τεχνικές ΤΝ, αλλά κυρίως σε συστήματα ταχείας επεξεργασίας μεγάλων δεδομένων, ο έλεγχος θα συνίσταται στον εντοπισμό «απότομων» αλλαγών στη δομή των κειμένων, στον τρόπο προσέγγισης ζητημάτων κ.ά.
Η εισαγωγή της κάμερας στα σχολεία και η δυνατότητα διεξαγωγής μαθημάτων εξ αποστάσεως στην τριτοβάθμια και ιδίως στην δευτεροβάθμια και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί θεμελιακής σημασίας θέμα. Η πρόσκτηση της γνώσης προϋποθέτει ανοιχτό και χωρίς φόβο διάλογο. Αυτή η ελεύθερη και χωρίς αυτολογοκρισία γνώμη είναι δυνατή όταν μεταξύ των συμμετεχόντων στη διαδικασία μάθησης υπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης. Χρειάζεται η εμπιστοσύνη, η οποία επιτρέπει στο παιδί να μιλήσει, αλλά και στους δασκάλους ακόμη και να διακινδυνεύσουν ένα λάθος που στο επόμενο μάθημα θα διορθώσουν. Αυτό το κλίμα κατανόησης δημιουργεί η ανθρώπινη εξοικείωση στην αίθουσα διδασκαλίας. Ο δάσκαλος, ή ο μαθητής, που ακόμη κι αν δεν είναι ορατός θα ακουστεί σε μακρινούς και μάλλον άγνωστους κύκλους ατόμων, ανησυχεί για μια έκθεση σε τρίτους, ένα μπούλινγκ, μια διαστρέβλωση από όποιον δεν γνωρίζει τα συμφραζόμενα και το κλίμα. Η παιδεία όμως χωρίς διάλογο και παρρησία είναι κολοβή.
Η κάμερα παράγει εικόνα και στην περίπτωση της τηλεκπαίδευσης, κυρίως την εικόνα του προσώπου του εκπαιδευτικού και των εκπαιδευόμενων. Και αν οι σκέψεις που αναπτύχθηκαν παραπάνω σχετικά με τη χρήση της κάμερας στην εκπαιδευτική διαδικασία δημιουργούν προβληματισμούς, δεν θα αργήσουν εφαρμογές όπως η παρακολούθηση των εκφράσεων του προσώπου του εκπαιδευόμενου. Σε συνδυασμό με αλληλεπιδράσεις που θα λαμβάνουν χώρα στη διάρκεια της διάλεξης, θα ανιχνεύουν αιτίες που προκαλούν μείωση της παρακολούθησης, είτε λόγω της δομής του υλικού, είτε λόγω της διαδικασίας του μαθήματος. Αυτές οι εφαρμογές βρίσκονται στο επίπεδο της έρευνας και όταν ωριμάσουν θα είναι διαθέσιμες για «συνεργασία» με την εκάστοτε «ηλεκτρονική» τάξη, προσφέροντας υποδείξεις βελτίωσης. Ας σκεφτούμε, στη περίπτωση γενίκευσης, το πλήθος των προσωπικών δεδομένων, συνδεδεμένων πλέον με μαθησιακά και γενικότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, που θα αποθηκεύονται και θα τυγχάνουν επεξεργασίας.
Ο κατάλογος των παραπάνω —τηλεγραφικά σημειωμένων— ανοικτών προβλημάτων δείχνει να βαραίνει την πλάστιγγα προς την πλευρά της ενσώματης πραγματικότητας και συνείδησης. Ωστόσο το αντίβαρο είναι υπολογίσιμο: Οι εξελίξεις στον τομέα της ψηφιακής νοημοσύνης, όπως σημειώσαμε εξαρχής, είναι επίσης ένα αγαθό-κατάκτηση και το ζητούμενο είναι μάλλον μια ισορροπία. Στον ορίζοντα διαφαίνεται μια διέξοδος από τις συγκρούσεις και μια κατεύθυνση για λύσεις των προβλημάτων: Ο άνθρωπος στο δίλημμα «εντός ή εκτός της τεχνητής νοημοσύνης» μπορεί ακόμη να απαντήσει «εντός, εκτός και επί τα αυτά». Εντός, δηλαδή, του ψηφιακού κόσμου, για όλους τους λόγους αποτελεσματικότητας και ταχύτητας που αναφέραμε στην αρχή. Στη χώρα μας, μάλιστα, η ενασχόληση νέων ερευνητών με την ΤΝ, και γενικότερα με σημεία σύζευξης νευροεπιστημών και τεχνολογίας, θα μπορούσε να συμβάλει ενδεχομένως στη μείωση του brain drain, τη διαρροή ζωντανών εγκεφάλων. Την ίδια στιγμή όμως, ας δημιουργούμε και ας αγωνιζόμαστε και εκτός τεχνητής νοημοσύνης, διαφυλάσσοντας τη συνείδηση και τις ενσώματες σχέσεις των ανθρώπων. Και οπωσδήποτε επί τα αυτά, τόσο εντός όσο και εκτός: επιδιώκοντας ριζοσπαστικές αλλαγές στα πλαίσια και των δύο κόσμων, που να οδηγούν στις αξίες του ανθρωπισμού, της ισότητας, της δημοκρατίας, της τέχνης και της οικολογίας.
Ο επιστημονικά διακλαδικός και πολιτικά ανεξερεύνητος χαρακτήρας του θέματος μάς δημιουργεί την προσδοκία μιας πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης στη συνέχεια.
[1] Η ΤΝ έχει ιστορία πολλών δεκαετιών. Η πλέον σύγχρονη μορφή της, που έχει ζωή κάτι παραπάνω από μια δεκαετία, σχετίζεται άμεσα με την εφαρμογή τεχνολογιών που επηρεάζονται από και μιμούνται την λειτουργία των νευρώνων του εγκεφάλου. Για αυτό σε κάποιες αναφορές η νεώτερη εκδοχή της ΤΝ αναφέρεται ως «νευρωνική» ΤΝ.
[2] Το 2017, συγκριτική έρευνα που έγινε σε 23 hedge funds έδειξε ότι οι επενδυτικές αποφάσεις που ελήφθησαν από εργαλεία ΤΝ πέτυχαν σαφώς καλύτερες οικονομικές αποδόσεις σε σύγκριση με αυτές που ελήφθησαν από ανθρώπους: https://www.eurekahedge.com/Research/News/1614/Artificial-Intelligence-AI-Hedge-Fund-Index-Strategy-Profile (ανακτήθηκε 13/11/2020).
[3] Παπακωνσταντίνου Πέτρος, “Άνθρωποι και Ρομπότ – Οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης”, Εκδόσεις Λιβάνη, 2020.
[4] https://www.prnewswire.com/news-releases/artificial-intelligence-market-size-worth-390-9-billion-by-2025-grand-view-research-inc-300999236.html (ανακτήθηκε 13/11/2020).
[5] BBC, 2 Δεκ. 2014, «Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind», https://www.bbc.com/news/technology-30290540, (ανακτήθηκε 9/11/2020).
[6] Η φύση δεν κάνει άλματα.
